سازمان جهانی تجارت WTO

سازمان جهانی تجارت WTO كه از ابتدای سال 1995 میلادی برای مدیریت مناسبات تجارت چنـد جانبه بیـن‌المللی جایگزین گات شد، اكنون به یك سازمان بزرگ جهانی تبدیل شده است. اهمیت سازمان جهانی تجارت (World Trade Organization -WTO) تا آن حد است كه در حال حاضر 150 كشور جهان به عضویت این سازمان درآمده و 30 كشور نیز در حال طی كردن فرآیند الحاق هستند.ایران نیز اكنون به عضویت ناظر سازمان جهانی تجارت درآمده  وسرگرم آماده سازی فرایند مذاكرات است.

در اوج جنگ جهانی دوم و بویژه در سالهای بعد از آن تلاش های وسیع برای نظم بخشیدن به مناسبات بین كشورها در عرصه های سیاسی و اقتصادی صورت گرفت.در زمینه سیاسی، نتیجه این تلاش ها به تأسیس سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی برای مدیریت مناسبات سیاسی بین المللی انجامید.

نتیجه این تلاش ها در عرصه تجارت و بازرگانی در سال 1947 به تأسیس موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) منجر شد. بسیاری از كشورها مسائل مربوط به تجارت چندجانبه خود را حدود نیم قرن در چارچوب گات پیگیری می كردند.با این وجود،از یك سو به دلیل فقدان یك مبنای حقوقی برای گات، به عنوان یك سازمان بین المللی، و از سوی دیگر به دلیل گسترده و پیچیده تر شدن مسائل مربوط به تجارت و بازرگانی بین المللی ضرورت تأسیس یك نهاد مسئول در این زمینه در دهه آخر قرن بیستم بخوبی آشكار شد. بر همین اساس اعضای گات در دور اروگوئه كه آخرین دور مذاكرات تجاری گات محسوب می شود با تصویب موافقت نامه مراكش سنگ بنای نهاد جدیدی به نام سازمان جهانی تجارت را گذاشتند.

سازمان جهانی تجارت گات باضافه خیلی چیزهای دیگر است.گات در واقع مجموعه ای از قواعد و مقرراتی بود كه هرگز از یك مبنای حقوقی به عنوان یك نهاد بین المللی برخوردار نبود و به طور موقت شكل گرفته بود در حالی كه سازمان جهانی تجارت یك نهاد بین المللی با ساختار سازمانی دائمی است. این سازمان كه از سال 1995 جایگزین گات شده است یك سازمان بین المللی است كه علاوه بر موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت در چارچوب  موافقتنامه های متعدد دیگری بر حقوق و تعهدات اعضاء نظارت می كند.

تفاوت دیگر گات با سازمان جهانی تجارت در این است كه مقررات گات تنها شامل تجارت كالاها بود در حالی كه موافقتنامه سازمان جهانی تجارت علاوه بر تجارت كالاها، تجارت خدمات و جنبه های تجاری مرتبط با مالیكت معنوی را نیز در بر می گیرد.

یك تفاوت دیگر گات با سازمان جهانی تجارت در نظام حل و فصل اختلافات است. در سازمان جهانی تجارت مقررات تفصیلی تر و عملی تری در مورد بررسی و اجرای تصمیمات نظام حل و فصل اختلاف وجود دارد. نظام حل و فصل اختلافات این سازمان محدودیت زمانی برای بررسی تعیین كرده و از این لحاظ از سرعت بیشتری نسبت به نظام حل و فصل اختلافات گات برخوردار است. در این نظام كه جنبه خودكار دارد احتمال كارشكنی و تأخیر كمتر است. همچنین یك نهاد برای فرجام خواهی و بررسی نظرات هیأت حل و فصل اختلافات نیز در سازمان تجارت وجود دارد.

اهداف یادشده در مقدمه موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت یعنی مواردی همچون بالابردن سطح زندگی مردم كشورهای عضو،فراهم نمودن امكانات ایجاد اشتغال كامل،افزایش درآمدهای واقعی و بالابردن سطح تقاضا، و بهره برداری مؤثر از منابع جهانی و گسترش تولید تجارت بین المللی اهداف سازمان جهانی تجارت نیز است.

به اضافه این كه در این سازمان گسترش تولید و تجارت خدمات نیز علاوه بر گسترش تولید و تجارت كالاها مد نظر قرار گرفته است و استفاده از منابع جهانی هم به حمایت از محیط زیست و رشد پایدار مشروط شده است.

بنابراین اگر اهداف سازمان جهانی تجارت را بخواهیم بطور خلاصه بیان كنیم عبارت خواهند بود از:

1- مدیریت و نظارت بر اجرای 28 موافقت نامه
2- مجمعی برای مذاكرات تجاری چند جانبه
3- مكانیسم حل و فصل اختلافات تجاری
4- بررسی و ارزیابی سیاست های تجاری اعضاء
5- همكاری با دیگر سازمان های بین المللی در زمینه مدیریت اقتصاد جهانی
6- كمك به كشورهای درحال توسعه و اقتصادهای در حال گذار جهت برخورداری از مزایای نظام تجارت چند جانبه

سازمان جهانی تجارت نیل به این اهداف را برمبنای اصولی همچون اصل عدم تبعیض، اصل آزاد سازی تجاری، اصل تجارت عادلانه، اصل شفافیت، اصل رفتار ویژه و متفاوت با كشورهای درحال توسعه تعقیب می كند.البته باید توجه داشت كه براین اصول استثنائات زیادی وارد شده است و اینطور نیست كه همه كشورهای عضو سازمان جهانی تجارت با هر سطحی از توسعه اقتصادی و یا هر میزان از حجم اقتصاد و تجارت به یك اندازه ملزم به رعایت این اصول باشند.

سازمان جهانی تجارت به عنوان یك سازمان بین المللی كه اكثر كشورهای جهان عضو آن هستند برای انجام وظایف خود كه مدیریت تجارت چندجانبه بین المللی است دارای ساختار تشكیلاتی به شرح زیر است:

بیشتر بدانید :

شرایط تجاری بین المللی – 2010

كنفرانس وزیران بالاترین ركن سازمان جهانی تجارت و متشكل از وزیران ذیربط كلیه كشورهای عضو است.نشست كنفرانس وزیران معمولاً از وزیران بازرگانی یا وزیرانی كه مسئولیت امور تجارت خارجی در كشورهای عضو سازمان جهانی تجارت را برعهده دارند تشكیل شده و دست كم هر دو سال یكبار برگزار می شود. در نشست كنفرانس وزیران دستور كار تهیه شده توسط شورای عمومی مورد بررسی قرار می گیرد و در خصوص تمامی مسائل مربوط به امور سازمان جهانی تجارت در چارچوب موافقتنامه های تجاری چند جانبه تصمیم گیری می شود.

اولین نشست كنفرانس وزیران سازمان جهانی تجارت پس از تأسیس این سازمان در ماه دسامبر سال 1996 در سنگاپور برگزار شد. نشست دوم در ماه مه 1998 در شهر ژنو ،نشست سوم در دسامبر 1999 در شهر سیاتل آمریكا ،نشست چهارم در ماه نوامبر 2001 در دوحه قطر ،نشست پنجم در سپتامبر 2003 در كانكون مكزیك و نشست ششم در دسامبر 2005 در هنگ كنگ برگزار شد.

شورای عمومی كه پس از كنفرانس وزیران مهمترین ركن سازمان جهانی تجارت محسوب می شود عهده دار امور جاری و روزمره سازمان است.طبق موافقتنامه تأسیس سازمان جهانی تجارت این شورا كه متشكل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت است وظایف خود را در سه شكل  الف – شورای عمومی ، ب – هیأت حل وفصـل اختـلاف ،  ج – هیأت بررسی سیاست تجاری انجام می دهد. نشست های عادی شورای عمومی معمولا هر دو ما یك بار با شركت سفرای كشورهای عضو تشكیل می شود.

شورای عمومی در فاصله بین اجلاس های كنفرانس وزیران به نمایندگی از سوی كنفرانس تمامی امور مربوط به سازمان جهانی تجارت را انجام می دهد. این شورا چه در شكل هیأت حل و فصل اختلاف كه برای نظارت بر رویه های حل و فصل اختلاف اعضاء تشكیل جلسه می دهد و چه در شكل هیأت بررسی سیاست تجاری كه برای تجزیه و تحلیل سیاست تجاری اعضاء تشكیل جلسه می دهد گزارشات خود را به كنفرانس وزیران ارائه می كند.

ركن بعدی سازمان جهانی تجارت شوراهای بخشی است كه هر یك مسئولیت اداره بخش وسیعی از مسائل تجاری را بر عهده دارد و به شورای عمومی گزارش می دهد. تعداد این شوراها سـه مـورد اسـت كه عبارتنـداز:الف – شـورای تجـارت كـالاها، ب – شورای تجـارت خدمـات، ج – شورای جنبه های تجاری مرتبط با مالكیت فكری.

به طوری كه از نام این شوراها برمی آید هر یك از آنها مسئول اجرای موافقتنامه های سازمان جهانی تجارت در قلمروهای تجاری مربوط است. این شوراها متشكل از تمامی اعضای سازمان است. همچنین سه شورای بخشی دارای نهادهای وابسته هستند. اگرچه حیطه كاری این نهادها محدودتر است، اما آنها همچون شوراهای یادشده متشكل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت بوده و گزارش كار خودرا به شورای عمومی ارائه می كنند.

این نهادها مسائلی همچون تجارت و توسعه، محیط زیست، موافقتنامه های تجارت منطقه ای و مسائل اداری را شامل می شود. كنفرانس وزیران  سازمان تجارت در اولین نشست خود در دسامبر سال 1996 در سنگاپور با ایجاد گروههای كاری جدید در زمینه های سیاست سرمایه گذاری و رقابت، شفافیت در خریدهای دولتی، و تسهیل تجاری موافقت كرد.

هر یك ازشوراهای سطوح عالی دارای كمیته های وابسته بخود هستند كه از نظر سلسله مراتب سازمانی در مرحله بعد از این شوراها قرار می گیرند. این كمیته ها كه متشكل از تمامی اعضای سازمان جهانی تجارت هستند به شوراهای مربوطه گزارش می دهند. تعداد این نوع كمیته ها در زیر مجموعه شورای تجارت كالاها 16 مورد است كه در زمینه های تخصصی فعالیت می كنند. همچنین شورای تجارت خدمات نیز 4 كمیته وابسته به خود دارد. در سطح شورای عمومی نیز هیأت حل و فصل اختلاف دو نهاد فرعی وابسته دارد كه عبارت است از پانل های حل و فصل اختلاف و هیأت استیناف.

دبیرخانه سازمان تجارت كه مقر آن در شهر ژنو سوئیس است مسئول اداره امور اداری است.در حال حاضر سازمان تجارت حدود 700 كارمند دارد. عمده فعالیت دبیرخانه مربوط به مذاكرات الحاق اعضای جدید و ارائه مشورت های لازم به كشورهای متقاضی عضویت در سازمان می باشد. در رأس دبیرخانه مدیركل قرار دارد كه توسط شورای عمومی انتخاب می شود.مدیر كل با همكاری معاونان خود امور دبیرخانه و بخش های مختلف آن را اداره می كند.

اولین مدیر كل سازمان جهانی تجارت «پیتر ساترلند» آخرین مدیر كل گات بود كه برای مدتی پس از تأسیس این سازمان مدیر كلی آن را نیز بر عهده داشت. دومین مدیركل سازمان جهانی تجارت «رناتو روجیرو» از ایتالیا بود كه دوره چهارساله او كه از سال 1995 آغاز شده بود در آوریل سال 1999 به پایان رسید. سومین مدیركل  سازمان تجارت آقای مایك مور از استرالیا بود كه تا از سال 1999 تا سال 2002 در این منصب قرار داشت.چهارمین مدیر كل سازمان جهانی تجارت آقای سوپاچای پانیچ پاكدی از تایلند بود كه از سال 2002 تا سال 2005 عهده دار این مسولیئت بود.مدیر كنونی سازمان جهانی كه در واقع پنجمین مدیر كل این سازمان می باشد تجارت آقای پاسكال لامی از كشور فرانسه است كه از سال 2005 عهده دار این سمت شده است.

 اگرچه نشست های غیر رسمی در قالب نمودار تشكیلاتی سازمان جهانی تجارت قرار ندارد، اما از آنجا كه تصمیم گیری در این سازمان براساس اجماع آراء صورت می گیرد شكی نیست كه دستیابی به این امر بدون رایزنی های قبلی بین اعضاء امكان پذیر نخواهد بود. برهمین اساس مشورت های غیررسمی در اشكال مختلف حتی در سطح رؤسای هیأت های نمایندگی نقش مهمی در نیل به اجماع نظر اعضای سازمان ایفا می كند و لازمه نشستهای رسمی كمیته ها و شوراهای مختلف محسوب می شود. این رایزنیها در زمینه موافقت اعضاء با قبول عضویت یك كشور جدید بسیار حائز اهمیت است.

به عبارت كلی :

سازمان تجارت جهانی   (WTO) یك سازمان   بین‌المللی است؛ كه قوانین جهانی تجارت   را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می‌كند. اعضای سازمان تجارت جهانی كشورهایی هستند كه موافقت‌نامه‌های (حدود ?? موافقت‌نامه) این سازمان را امضا كرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو،سویس   قرار دارد. تا نوامبر ????، ??? كشور عضو این سازمان شده‌اند  . ویتنام   در حال حاضر جدیدترین عضو این سازمان محسوب می‌شود  .

این سازمان برای دستیابی به موافقتنامه‌های مورد تایید اعضا و نیز نظارت بر حسن انجام آنها از وجود اركان مختلف تصمیم‌گیری، نظارتی، اجرایی و حقوقی بهره می‌برد. این اركان عبارت‌اند از: كنفرانس وزیران، شورای عمومی، ركن حل اختلاف، ركن بررسی خط مشی تجاری و شوراها  .

سازمان تجارت از ژانویه 1995 جایگزین موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) در ابعادی گسترده‌تر گشت. علاوه بر موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات 1947) كه فقط ناظر بر تجارت كالا بود، سازمان جهانی تجارت در دو حوزه اصلی دیگر شامل خدمات و حقوق مالكیت فكری نیز وارد شد.

در حوزه خدمات، موافقت‌نامه عمومی خدمات و در حوزه مالكیت فكری، موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالكیت فكری از دستاوردهای مذاكرات دور اروگوئه محسوب می‌شوند. ضمناً كالاهایی كه قبلاً از نظام تجارت آزاد بین‌المللی دور مانده بودند (نظیر محصولات كشاورزی ، منسوجات و پوشاك) نیز تحت شمول موافقت‌نامه‌های كالایی این سازمان درآمد. براین اساس سازمان جهانی تجارت به اتكاء این سه موافقت‌نامه اصلی سه حوزه تجارت كالا، خدمات و حقوق مالكیت فكری را تحت شمول خود قرار داده است. هریك از موافقت‌نامه‌های عمومی از این قابلیت برخوردارند كه ذیل آنها موافقت‌نامه‌های خاص تنظیم شود  .

برهمین اساس در خلال دور اروگوئه در حوزه تجارت كالا دوازده موافقت‌نامه‌ خاص كالایی ذیل موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (معروف به گات 1994) منعقد شد . هریك از موافقت‌نامه‌های دوازده گانه فوق موضوع بخش خاصی از تجارت كالایی را تحت پوشش قرار می‌دهند و در حوزه اختصاصی خود جزئیات توافقهای بین اعضا را روشن می‌كنند  .

هدف این سازمان ایجاد یك نظام قانونمند تجاری بین كشور‌های عضو برای افزایش اشتغال، درآمد، تقاضای موثر و سطح زندگی در محیطی قابل‌پیش‌بینی ، مطمئن ، و شفاف است به نحوی كه توسعه تجارت با روندی پایدار و با حفظ محیط زیست ادامه یابد  .

اصول اساسی این سازمان كه پایه‌های رفتاری را در این سازمان شكل می‌دهند عبارتند از  :

·          اصل عدم تبعیض كه خود به دو شق دولت كامله‌الوداد و رفتار ملی تقسیم می‌شود. شرط دولت‌كامله‌الوداد    (MFN )    اعطای بهترین وضعیت تجاری اعطا شده به هر عضو به دیگر اعضاست و شرط رفتار ملی بدین معنی است كه پس از عبور از مرز و پرداخت حقوق و عوارض مربوطه تبعیضی بین كالا و عرضه‌كننده كالای خارجی با كالا و عرضه كننده كالای داخلی صورت نگیرد. همین وضع در مورد خدمت و عرضه كننده خدمت و دارنده حقوق مالكیت فكری خارجی نسبت به موارد مشابه داخلی وجود دارد  .

·          اصل آزاد سازی تجاری از طریق رفع تدریجی موانع غیر تعرفه ای و تبدیل آن به تعرفه ها ، تثبیت سقف تعرفه‌ها و تعهد به كاهش تدریجی سطح تعرفه ها صورت می‌گیرد  .

·          اصل شفافیت به معنی ارائه كلیه اطلاعات مربوط به سیاست تجاری كشور بطور ادواری به سازمان جهانی تجارت و ایجاد مراكز اطلاع‌دهی برای كلیه قوانین و مقررات تجاری كشور و استانداردهای مورد درخواست برای ورود كالاست. ارائه پیش‌ آگهی زمان‌دار برای هرگونه تغییر و تبدیل در قوانین و مقررات و استانداردها از وظایف همه اعضاست  .

·          اصل تجارت عادلانه یا منصفانه به معنی ایجاد زمینه‌ای برای رقابت كارآ با حذف موانع مختل‌كننده تجارت همچون یارانه‌های غیر مجاز ، فروش زیر قیمت كالا و موارد آسیب‌زننده به تولید و تجارت كشورها‌ست. ارائه راه‌حلها در مقابل تجارت غیر عادلانه نیز از طریق ابزارهای دفاعی همچون وضع عوارض جبرانی یا اقدام ضد قیمت شكنی (ضددامپینگ) یا اعمال حفاظت‌ها صورت می‌گیرد  .

·          حفظ رفتارهای متفاوت و ویژه با كشورهای درحال توسعه و با كمترین درجه توسعه‌یافتگی در تحمل تغییرات كمتر و در مدتی طولانی‌تر، و بصورتی یك طرفه، اصل دیگری است  .

·          نهایتاً حفظ استثنائاتی در تعهدات قبول شده در سازمان جهانی بدلایل حفظ نظم عمومی، اخلاق، بهداشت انسان‌، حیوان و نبات ،… و یا شرایط استثنائی دیگر بعنوان اصل اساسی دیگر این سازمان شمرده می‌شود  

https://www.wto.org/.

در حال حاضر این سازمان دارای 148 عضو پذیرفته شده ، و 33 عضو ناظر بوده كه از گروه‌ اخیر 31 متقاضی مذاكرات الحاق خود را آغاز نموده‌اند. ضمناً سازمانهای متعدد بین‌المللی (عمدتاً سازمانهای وابسته به سازمان ملل متحد)   نیز برحسب مورد یا بطور كلی یا در موارد خاص در این سازمان از وضعیت ناظر برخوردارند