مشکلات و راهکارهای توسعه صادرات غیرنفتی چیست؟

مشکلات و راهکارهای توسعه صادرات غیرنفتی چیست؟

در حال حاضر سقف صادرات غیرنفتی ایران حدود ۴۰ میلیارد دلار است و عراق، چین، امارات متحده عربی، افغانستان و هند پنج کشور اصلی مقصد صادرات کشورمان به شمار می‌روند. هر چند که کالاهای سنتی و کشاورزی در دوره‌ای بیشترین سهم را در صادرات داشتند اما سهم این کالاها از ۶۷.۹ درصد در سال ۱۳۵۷ به ۱۴.۲ درصد در سال ۱۳۹۶ کاهش یافته است.

حال عده‌ای از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند در شرایطی که به دلیل اعمال تحریم‌ها با کاهش درآمدهای نفتی مواجه هستیم، افزایش صادرات کالای سنتی و محبوب می‌تواند بخشی از این کاهش درآمدها را جبران کند و اشتغالزایی را هم افزایش دهد.

شاید در موضوع افزایش صادرات خود تحریم‌ها مانع نباشد اما در داخل کشور موانع برای تحقق این امر کم نیست که مهم‌ترین آنها صادرات با برندهای پراکنده است. به این معنا که صادرات و توزیع یک محصول یا کالا با چندین نام تجاری باعث شده یک محصول ایرانی با برند ضعیف در بازارهای بین المللی عرضه شود که همین عامل به صادرات مجدد و حذف نام ایران منجر شده است. تمام این داستان در نهایت باعث کاهش قیمت محصولات یا خدمات ایرانی در بازارهای هدف صادراتی می‌شود.

بیشتر بدانید :

ضرورت تشکیل و تقویت شرکت‌های مدیریت صادرات

به طور قطع امکان افزایش درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کالا و خدمات وجود دارد و تحریم‌ها هم نمی‌توانند این بخش از صادرات را تحت تاثیر خود قرار دهند اما افزایش درآمدِ حال صادرات خرد شرط و شروطی دارد.نهایت صادرات غیرنفتی در سال‌های گذشته حدود ۴۰ میلیارد دلار بوده است که بخش خصوصی سهم نزدیک به ۱۰ میلیارد دلاری داشته است. بین ۱۰ تا ۱۳ میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات پتروشیمی، ۱۰ میلیارد دلار هم سهم صادرات میعانات گازی و حدود ۷ میلیارد دلار هم سهم صادرات دولتی اعم از فولاد، خودروسازی‌ها، ذوب آهن و … است.

معاون سابق سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه برای مدیریت صادرات شرکت‌های متعلق به بخش خصوصی باید دولت به طور جدی وارد کار شود، بیان داشت: راهکار موثر در افزایش درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی، تشکیل و تقویت شرکت‌های مدیریت صادرات است که بتوان از طریق این شرکت‌ها کالا و محصولات ایرانی را با یک نام و برند مشخص در بازارهای هدف صادر کرد.

کرمانشاهی با تاکید بر اینکه باید در حوزه‌هایی که به طور سنتی صاحب برند صادراتی در آن هستیم، تقویت برند و برندسازی حرفه‌ای انجام شود، گفت: در این برند سازی دولت و بخش خصوصی نقش بسیار مهمی دارند چرا که اساساً در حوزه رقابت در دنیای تجارت شرکت‌های کوچک و خرد نمی‌توانند دوام بیاورند بنابراین راهی جز حمایت از راه اندازی شرکت‌های مدیریت صادرات نداریم.به گفته این صاحبنظر امور تجاری، در تمام دنیا شرکت‌های کوچک و متوسط جایگاه تعریف شده‌ای دارند اما در شرایط اقتصادی کشورمان فعالیت این شرکت‌ها در بخش صادرات نیاز به حمایت دولت دارد تا بتوانند تاب فضای رقابتی را داشته باشند و برند کالا و خدمات ایرانی در بازارهای هدف توسعه یابد و تقویت شود.
معاون سابق سازمان توسعه تجارت با تاکید بر اینکه لازمه رونق در تولید تقویت بخش صادرات است، اظهار داشت: معتقدم در صادرات، بازاریابی مقدم بر تولید است و باید بتوانیم با شناسایی نیازهای موجود، بازارسازی کنیم.

چرا کالای ایرانی با برند ایرانی به فروش نمی‌رود؟

در بحث صادرات خرد کالا، محصولات ایرانی از کالاهای سنتی مانند خشکبار گرفته تا کالاهای صنعتی و کشاورزی با مشکل قابل توجهی در بازارهای بین المللی مواجه است که هر چند سالیان درازی است که این مشکل شناسایی شده اما تاکنون راهکاری برای رفع آن به اجرا درنیامده است.
مشکل چیزی نیست جز ناتوانی در برند سازی. برندسازی نتیجه کیفیت کالا، بسته بندی، تبلیغات، بازاریابی و بازارسازی است. در نبود هر یک از این حلقه‌ها، برند سازی شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل است که ترجیح بازار به خرید عمده از ایران است و کالای ایرانی بدون نام ایران و در بسته بندی برندهای خارجی صادرات مجدد می‌شود. در این بین ارزش افزوده آن نصیب شرکت و کشور دیگری می‌شود و سود حداقلی آن به ایران می‌رسد.

موانع مهم دیگر عبارتند از:

• مشکلات نقل و انتقال پول
• مشکلات موجود در حمل و نقل محصولات صادراتی
• موانع گمرکی
• مشکلات موجود در بازاریابی محصولات
• نبود تضمین صادراتی مناسب برای صادرکنندگان ایرانی.

• مشکلات ناشی از بسته‌بندی نامناسب محصولات صادراتی: یکی از مشکلات اصلی صادرات کشور، مسئله عدم بسته‌بندی مناسب است. بخش قابل توجهی از صادرات کشور خصوصا در بخش محصولات کشاورزی، به شکل فله و یا با بسته‌بندی نامناسب انجام می‌گیرد؛ این درحالیست که چنانچه صنعت بسته‌بندی کشور در این زمینه فعال شود، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بیشتر در داخل کشور، امکان بازاریابی مناسب تر و صادرات بیشتر این محصولات فراهم می‌شود. شناسایی کالاهایی که با این مسئله مواجهند همچون پسته، زعفران و خرما و در نظر گرفتن مشوق صادراتی برای صادرات آن‌ها با بسته بندی مناسب و همچنین کمک به ایجاد شرکت‌های متخصص در امر بسته‌بندی، می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود.

• مشکلات موجود در عدم مدیریت بازار کشورهای هدف: در برخی موارد، شرکت‌های تولیدی ایران برای بدست آوردن سهم از بازار کشورهای هدف خود به رقابت با دیگر تولیدکنندگان ایرانی می‌پردازند. این مسئله در برخی موارد موجب رقابت کاذب بین صادرکنندگان ایرانی شده است و باعث می شود در عمل ارزش افزوده چندانی از صادرات نصیب صادرکنندگان ایرانی نشود. چنانچه این شرکت‌ها با هماهنگی یکدیگر بازار هدف را بین خود تقسیم نمایند، امکان بهره‌برداری بیشتر از این بازارها فراهم می‌شود. در این موارد لازم است به منظور مدیریت بازار کشورهای هدف، کنسرسیوم‌هایی متشکل از شرکت‌های صادراتی ایجاد شود تا بین آن‌ها هماهنگی برقرار شده و از رقابت کاذب جلوگیری گردد. برای این منظور سازمان توسعه تجارت می‌تواند پس از شناسایی موارد مورد نظر و با هماهنگی اتاق بازرگانی اقدامات لازم را به انجام رساند.

• مشکلات موجود در اخد روادید: درحال حاضر یکی از مشکلات اصلی صادرکنندگان ایرانی، مشکلاتی است که در زمان اخذ روادید از کشورهای هدف با آن مواجه هستند. بازرگانان بین‌المللی عموما ویزاهای با مدت طولانی و با امکان ورود و خروج چند باره دریافت می‌کنند تا بتوانند فعالیت‌های خود در کشورهای مقصد را به خوبی مدیریت نمایند. اما در مورد صادرکنندگان ایرانی که در کشورهای همسایه فعالیت دارند، اینگونه نیست و عموما ایشان برای هر بار مسافرت به این کشورها مجبور به اخذ مجدد روادید هستند و حتی در برخی موارد، کشورهای دیگر به دلایل مختلف برای بازرگانان ایرانی ویزا صادر نمی‌کنند. این مسئله علاوه بر تحمیل هزینه‌های زیاد، موجب عدم امکان برنامه‌ریزی مناسب در اقدامات صادرکنندگان ایرانی شده است. برای حل این مشکل لازم است دستگاه دیپلماسی کشور در کنار سازمان توسعه تجارت، با کشورهای هدف تجارت ایران، رایزنی‌های لازم را به انجام رسانند.

• کمبود پروازهای مستقیم به شهرهای هدف صادراتی: مشکل دیگری که صادرکنندگان با آن مواجه هستند، کمبود پروازهای مستقیم به شهرهای هدف صادراتی است. به عنوان نمونه محصولات صادراتی ایران عمدتا به شهرهای جنوبی کشور روسیه صادر می‌شود درحالیکه صادرکنندگان ایرانی برای سفر به آنجا لازم است ابتدا به مسکو و یا یکی دیگر از شهرهای مرکزی و شمالی روسیه سفر کنند و از آنجا به شهرهای مورد نظر خود بروند. این مسئله نیز با برقراری خطوط پروازی مستقیم به شهرهای هدف صادراتی مرتفع می‌گردد.

در پایان لازم به ذکر است که گرچه ۹ مانع مطرح شده در این سه مطلب تمامی مشکلات موجود را در بر ندارند، اما مشکلات اصلی صادرکنندگان بوده که رفع آن‌ها می‌تواند بخش زیادی از موانع را مرتفع نماید. همچنین از آنجا که منافع حاصل از رفع این موانع به طور کامل و بدون هیچ انحرافی به صادرکنندگان واقعی می‌رسد، می‌تواند نقش به‌سزایی در افزایش صادرات غیرنفتی کشور، خصوصا صادرات به همسایگان داشته باشد. بنابراین لازم است رئیس جدید سازمان توسعه تجارت، رفع این موانع را در اولویت قرار داده و برای این منظور، با دیگر دستگاه‌های مرتبط هماهنگی‌های لازم را به عمل آورد.